Tien bedrijventerreinen in Overijssel en Gelderland - waaronder in Zwolle, Deventer, Zutphen en Harderwijk - worden een smart energy hub. Het is dé oplossing voor problemen met het propvolle stroomnet. Het Zwolse bedrijventerrein Hessenpoort loopt voorop. Hoe werkt zo’n hub nu eigenlijk?
[Uit De Stentor 04-03-23, tekst Paolo Laconi, foto Frans Paalman]
Het Zwolse bedrijventerrein Hessenpoort langs de A28 baadt in het zonlicht. Grote bedrijven zoals Ikea en Wehkamp zijn er gevestigd. Op ongeveer een kwart van de daken liggen zonnepanelen, meer is momenteel niet mogelijk. De naastgelegen hoogspannings- en middenspanningsstations van Tennet en Enexis - het ‘stopcontact’ voor alle bedrijven in de omgeving - zit propvol.
Bedrijven die zonnepanelen op hun daken willen leggen, kunnen dat nu niet. Simpelweg omdat ze hun overtollige stroom niet kwijt kunnen aan het net. De vergroening van het bedrijventerrein dreigt daarom tot stilstand te komen. Temeer omdat de uitbreiding van het netstation door Tennet en Enexis nog jaren gaat duren.
‘Slimme’ bedrijventerreinen
Om de energieproblemen op Hessenpoort op te lossen, is het bedrijventerrein door de provincie Overijssel aangewezen als smart energy hub. Daarbij wordt lokaal opgewekte energie op een slimme manier ook weer lokaal gebruikt. Door collectieve afspraken te maken tussen bedrijven en realtime verbruik en teruglevering te meten, kan het bestaande net veel slimmer worden benut.
,,De komende jaren ontwikkelen we Hessenpoort en het gebied ten noorden van Zwolle tot een smart energy hub”, vertelt Maarten Epema, regisseur van het project. ,,Dan gaat het om het grensgebied tussen Zwolle, Staphorst, Dalfsen en Zwartewaterland. Hier staan al 16 windturbines en dat aantal zal waarschijnlijk groeien tot ongeveer 30. Ook wordt er in dit gebied veel zonne-energie opgewekt. Dat is een enorm potentieel aan groene stroom. De kunst is om de lokale vraag en aanbod van stroom op een slimme manier met elkaar te combineren.”
Klinkt ingewikkeld en dat is het ook. Epema probeert met een aantal concrete voorbeelden inzichtelijk te maken wat een smart energy hub nu eigenlijk is. ,,Als je een surplus aan groene stroom opwekt, en het niet kwijt kunt aan het stroomnet, dan kun je grofweg twee dingen doen: je slaat het op in grote batterijen en gebruikt het op een later moment als de vraag naar stroom groot is. Of je zet het overtollige stroom om in waterstof.”
Nieuwe waterstofcentrale met tankstation
Allereerst het waterstof. Nog dit jaar komt er bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie op Hessenpoort een waterstofcentrale, grotendeels gefinancierd met Europees geld. Met groene stroom uit de omgeving wordt water via een electrolyser omgezet in waterstof en zuurstof. Ook komt er warmte vrij. Alle drie zijn bruikbaar.
,,Op Hessenpoort elektrificeren veel bedrijven hun wagenpark en een aantal bedrijven met zwaar transport stapt over op waterstof”, zegt Epema. ,,Zo voert ROVA het slib nu nog af in grote diesel vrachtwagens, terwijl die straks op waterstof rijden. Deze vrachtwagens kunnen hun waterstof op het bedrijventerrein tanken.”
De zuurstof die bij waterstofproductie vrijkomt gaat naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Om rioolwater te zuiveren is namelijk veel zuurstof nodig. De beluchting gaat nu met buitenlucht via grote pompen die veel energie vreten. Epema: ,,Door de zuurstof uit waterstof te gebruiken, is nog maar een fractie van de pompenergie nodig. Dat is veel zuiniger.”
Met de warmte die waterstofproductie oplevert kunnen op termijn bedrijven worden verwarmd. Of het wordt afgenomen door een grote groengas vergister die zich binnenkort op Hessenpoort vestigt en een grote warmtevraag heeft. ,,Je creëert dus allerlei win-winsituaties.”
Opslag in mega-batterijen
Een cruciaal onderdeel van een smart energy hub is de opslag van stroom in grote batterijen. Op Hessenpoort zit EBS, het vervoerbedrijf dat de elektrische bussen van Keolis heeft overgenomen. ,,Dat bedrijf heeft vooral ’s nachts een enorme vraag naar stroom”, weet Epema. ,,Maar dan schijnt de zon niet en leveren panelen niets op. Als we het surplus aan groene stroom overdag opslaan op grote batterijen, kunnen deze ’s nachts de bussen opladen.”
Wat een smart energy hub daadwerkelijk slim maakt, is software die vraag en aanbod van stroom op ingenieuze wijze aan elkaar knoopt. Op Hessenpoort ontwikkelen ze hiervoor een zogenoemde smart layer, die later dit jaar in gebruik wordt genomen.
,,Dat is een grote computer waarin realtime data wordt verwerkt over opwek en verbruik”, legt Epema uit. ,,Zie het als de verkeersleiding op een vliegveld: het stroomverbruik wordt op een slimme manier georganiseerd. Als de zon hard schijnt en de wind hard waait, geeft deze software bijvoorbeeld het sein aan een laadplein om de auto’s die er staan op volle kracht op te laden.”
Of stel dat de zon schijnt en een bedrijf via zijn eigen panelen veel stroom opwekt, maar op dat moment niet alles zelf nodig heeft. Als de buurman juist wél verlegen zit om meer stroom, dan zorgt de software ervoor dat het daar terecht komt. ,,Dit soort combinaties zijn cruciaal.”
Maarten Epema: ,,De smart energy hub komt alleen tot stand met medewerking van bedrijven, provincie, gemeente, waterschap en ondernemers die bijvoorbeeld waterstof en batterijen gaan exploiteren.”
Eén van de koplopers
De introductie later dit jaar van de smart layer en de waterstofcentrale zijn de eerste bouwstenen voor de realisatie van een smart energy hub in het noorden van Zwolle. In de jaren erna volgen andere bouwstenen, zoals batterijen.
,,We zijn het wiel aan het uitvinden en worden landelijk gezien als één van de koplopers”, vertelt Epema. ,,Er is geen blauwdruk, het gaat stapje voor stapje. En met de kennis die wij hier opdoen, kunnen andere bedrijventerreinen weer hun voordeel doen.”
Nu de eerste stappen zijn gezet, komt de energietransitie op Hessenpoort in een stroomversnelling. En dat is volgens Epema mooi nieuws voor alle bedrijven. ,,Die willen liever vandaag dan morgen hun bedrijfsvoering verduurzamen.”
10 smart energy hubs in Overijssel en Gelderland
In opdracht van Overijssel en Gelderland zijn in beide provincies tien bedrijventerreinen aangewezen die zich de komende jaren ontwikkelen tot smart energy hub. Naast Hessenpoort in Zwolle, zijn dat onder meer A1 Bedrijvenpark in Deventer, De Mars in Zutphen en Lorentz in Harderwijk. ,,Vanwege hun ligging, het type bedrijven dat er is gevestigd en de grote hoeveelheid groene stroom die er wordt opgewekt, liggen er op deze bedrijventerreinen veel kansen”, vertelt projectmanager Marc Leeuw van ontwikkelmaatschappij Oost NL.
Uit onderzoek van Royal Haskoning blijkt dat vijftig bedrijventerreinen in Oost-Nederland geschikt zijn om in de toekomst als smart energy hub te fungeren. ,,Het is een ingewikkeld proces, waarbij we collectieve afspraken maken met een groot deel van de bedrijven”, zegt Leeuw. ,,Nu het stroomnet vaker vastloopt en bedrijven de consequenties ervan ondervinden, is er meer animo om met elkaar samen te werk
VIDEO Hoe werkt de smart energy hub (scrol naar beneden in het artikel van de Stentor)